روزه بر چهل وجه باشد. زهری گوید، حضور امام چهارم (ع) شرفیاب شدم. فرمود: ای زهری! از کجا آمدی؟ عرض کردم: از مسجد. فرمود: گفتگوی شما در چه بود؟ عرض کردم: راجع به روزه گفتگو داشتیم. رأی من و اصحابم متفق شد که روزه واجبی جز روزه رمضان نیست. فرمود: ای زهری! چنین نیست که شما گفتید. روزه بر چهل وجه است، ده تا واجب چون وجوب ماه رمضان، ده تا حرام، چهارده تا بر وجه تخییر که مکلف مخیر است میان روزه و افطار آن. روزه اذن بر سه وجه، روزه تأدیب، روزه اباحه، روزه سفر و بیماری. عرض کردم: قربانت! این ها را شرح بده برای من. فرمود:

   ده واجب

 1 . روزه ماه رمضان؛ 2 . روزه دو ماه پی در پی کفاره هر کسی که یک روز از ماه رمضان را عمداً افطار کرده؛ 3 . روزه دو ماه پی در پی در قتل خطا بر کسی که بنده نیابد که آزاد کند. خدای تبارک و تعالی (در سوره نساء آیه 92) فرماید: «بر هر کسی مومنی را به خطا کشت، آزاد کردن یک بنده و یک دیه است که به خاندان او تسلیم شود» تا آنجا که می فرماید: «کسی که بنده نیافت، دو ماه پی در پی روزه دارد»؛ 4 . دو ماه پی در پی در کفاره ظهار بر کسی که بنده نیافت آزاد کند واجب است. خدا در (سوره مجادله آیه 3) فرماید: «کسانی که زن های خود را اظهار کردند، سپس از قول خود برگشتند پیش از آن که با آن ها در آمیزند، بنده ای آزاد کنند. این برای این است که پند گیرند. خدا بدان چه کنید خبردار است. کسی که نیافت، دو ماه پی در پی پیش از آن که باهم بیامیزند روزه دارد»؛ 5 . سه روز روزه در کفاره یمین برای کسی که نتواند اطعام کند واجب است. خدا (در سوره مائده آیه 89) فرماید: «کسی که نیافت سه روز روزه داد. این کفاره یمین است چون سوگند خوردید. همه این ها پی در پی است و متفرق نیست»؛ 6 . روزه سر تراشیدن در حال احرام برای رفع آزار واجب است. خدای تبارک و تعالی (در سوره بقره آیه 96) فرماید: «هر کدام شما بیمار باشد یا از سرش در آزار باشد، از روزه یا صدقه یا عبادت کفاره دهد، بطور تخییر». و اگر روزه گرفت، سه روز است، 7 . روزه بدل قربانی حج تمتع واجب است بر کسی که قربانی نیافت. خدای تبارک و تعالی (در سوره بقره آیه 196) فرماید: «کسی که حج تمتع کرد، آن چه میسر شود،

قربانی کند. پس کسی که قربانی نیافت، سه روز در حج و هفت روز در برگشت به وطن روزه دارد، این ده روز تمام باشد»؛ 8 . روزه کفاره صید در حال احرام واجب است. خدای تبارک و تعالی (در سوره مائده آیه 95) فرماید: «هر کسی از شما عمداً شکاری کشت، همانند آن را از حیوانات اهلی کفاره دهد. ده تن عادل حکم آن باشند. این کفاره را در مکه قربانی کند یا در کفاره آن مساکین را اطعام کند یا برابر آن روزه دارد».

سپس فرمود: ای زهری! می دانی برابر چند است؟ عرض کردم: نمی دانم. فرمود: آن شکار را قیمت می کند و به بهای آن گندم معین می کنند و با صاع پیمانه می کنند (صاع ششصد و چهارده مثقال و ربع صیرفی است) و به جای هر نیم صاع یک روز روزه می گیرید.

9 . روزه نذری واجب است؛ 10 . روزه اعتکاف واجب است.

 و اما روزه های حرام:

 1 . روزه عید رمضان؛ 2 . روزه عید قربان؛ 3 . روزه سه روز تشریق (11 تا 13 ماه ذیحجه در منی)؛ 4 . روزه روزی که مشکوک است آخر شعبان است یا اول رمضان که درباره آن امر داریم و نهی داریم. امر داریم که به قصد شعبان روزه بگیریم و نهی داریم از روزه گرفتن آن به قصد رمضان در صورتی که مردم در آن شک دارند. عرض کردم: قربانت! اگر در شعبان هیچ روزه نگرفته چه کند؟ فرمود: همان شب یوم الشک به نیت آخر شعبان قصد روزه کند. اگر واقعاً از رمضان باشد کفایت می کند و اگر شعبان باشد ضرری نکرده. عرض کردم: روزه مستحبی چطور جای واجب را می گیرد؟ فرمود: هر کسی ندانسته یک روزه از ماه رمضان را به قصد مستحب روزه دارد سپس بفهمد که از رمضان است کفایت می کند، زیرا همان روز معین بر او واجب بوده و بدان عمل شده؛ 5 . روزه وصال حرام است (مغرب تا سحر نخوردن و روزه را به روزه بردن)؛ 6 . روزه سکوت؛ 7 . روزه نذر در معصیت؛ 8 . روزه عمرانه.

 و اما روزه هایی که مستحب است و به اختیار مکلف واگذاشته شده، چون روزه روز جمعه و پنجشنبه و دوشنبه و روزه ایام البیض (13 تا 15 هر ماهی). روزه شش روز اول شوال پس از ماه رمضان و روزه عرفه و روز عاشورا. شخص در

همه این ایام مختار است. اگر خواست روزه بدارد و اگر خواست افطار کند.

 اما روزه اذن:1 . زن بدون اذن شوهرش روزه مستحبی نگیرد؛ 2 . بنده بدون اذن آقای خود روزه مستحبی نگیرد؛ 3 . میهمان بدون اذن میزبان خود روزه مستحبی نگیرد. رسول خدا (ص) فرمود: هر کس میهمان دیگران است، نباید بدون اذن آنان روزه بدارد.

 روزه تأدیب:1 . بچه ای که نزدیک به بلوغ رسیده، وادارش کنند، روزه بگیرد تا ادب شود و عادت کند. این روزه تادیب است و واجب نیست؛ 2 . کسی که اول صبح برای بیماری یا علتی چون حیض، مثلاً بر حسب وظیفه افطار کرد. در ماه رمضان سپس علتش برطرف شد و توانست روزه باشد، بقیه ایام روز را از راه ادب امساک کند، ولی واجب نیست؛ 3 . هر گاه شخص ما در ماه رمضان صبح مسافر بود و افطار کرد و سپس به خانه خود رسید، باقی روز را از راه ادب امساک کند، ولی واجب نیست. اما روزه اباحه درباره کسی است که از روی فراموشی خورده و نوشیده یا بدون تعمد قی کرده. خدا در ماه رمضان این را برایش مباح کرده و روزه اش کافی است. و اما روزه در حال مرض و سفر در نزد عامه مورد اختلاف است. جمعی گویند، باید روزه داشت و جمعی گویند نباید روزه داشت و جمعی گویند، مخیر است. خواهد روزه گیرد و خواهد افطار کند. ولی ما می گوییم در هر دو حال باید افطار کند و اگر در سفر یا در حال مرض روزه گیرد، باز هم قضا بر او واجب است، زیرا خدای عز و جل (در سوره بقره آیه 184) فرماید: «هر کدام از شما مریض باشد یا در سفر باشد، بر او لازمست به همان شماره، روزهای دیگری روزه گیرد».