آناهیتا ایزد بانوی آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام بوده است.
آناهیتا یا انهیت که ساخته شده از دو واژه ان + هیت است به معنای پاک و بی آلایش است .
اروپاییان همین کلمه را با تغیراتی به نام آنیتا تغیر دادند که از آیین میترایی باستانی ایران گرفته شده است . آناهیتا در پهلوی به نام “اردویسور اناهیتا” میباشد در ادبیات مزدیسنا ایرانی به نام فرشته ( ایزد ) نگهبان آب – فراوانی – زیبایی – باروری نام دارد و در نزد ایرانیان کهن بسیار مقدس و نماد پاکی و بی آلایشی اهورامزدا بوده است

بنای معروف به معبد آناهیتا در مرکز شهر کنگاور بر سر راه همدان کرمانشاه واقع شده است.
برای نخستین بار در سال 37 میلادی «ایزدور خاراکسی» در کتاب خود تحت عنوان «ایستگاه‌ها و چاپارخانه‌های پارت» از کنگاور به صورت «کنکوبار» نام برده و آن را معبد و پرستشگاهی برای الهه «آرتمیس» دانسته است.

در قرن سوم هجری به بعد مورخین و جغرافیانویسان مسلمان در تواریخ و سیاحت نامه‌های خود از کنگاور به عناوینی چون قصرالصوص (کاخ دزدان) ،گردشگاه مخصوص خسرو، گردشگاه پرویز، کاخ خسرو، کاخ و قلعه خسرو نام برده اند.
در یکی دو قرن اخیر سیاحان و مورخین و در ادامه آنها باستان شناسان غربی از کنگاور به عناوینی چون معبد خورشید، معبد یونانی، عمارت یونانی، معبد آنائیتیس، معبد دیان و بالاخره معبد ناهید یا آناهیتا نام برده‌اند و تاریخ آن را به دوره سلوکی یا اشکانی نسبت داده‌اند
امپراتوری اشکانی که دست متجاوزان یونانی را از ایران کوتاه کرده بود دست به ساخت معابد پرستش اهورامزدا که آتش نماد او بود ، زد وبنای معبد اناهیتا یکی از ان معابد است
این بنا بر روی تپه طبیعی با حداکثر ارتفاع 32 متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است.
نقشه بنای معبد چهار ضلعی و به ابعاد 209*224 متر می باشد که هر ضلع آن به شکل صفه ای به قطر 18 متر است.
این صفحه ها با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده اند که نمای بیرونی آنها به وسیله سنگ های بزرگ تراشیده شده ای به صورت خشکه چین پوشش داده شده و گاهی برای اتصال برخی از بلوک ها، از بست های آهنی و سربی استفاده کرده اند.
در قسمت جنوبی بنا، پلکان دو طرفه ای به درازای 154 متر وجود دارد که هر دوتا پنج پله در یک بلوک سنگی ایجاد شده است. در وضع موجود تعداد سنگ پله ها در پلکان شرقی 26 پله و در پلکان غربی 21 پله می باشد ولی با توجه به ارتفاع دیوار که 20/8 متر از آن باقی مانده به طور یقین تعداد پله ها بیشتر از این بوده است.
در بخش شمال شرقی بنا نیز دو ردیف موازی سنگ های تراشیده بکار رفته که بر وجود ورودی به عرض 2 متر در این بخش از بنا دلالت دارد. در مرکز بنا، صفحه ای با جهت شرقی، غربی ساخته شده که 93 متر درازا و 30/9 متر پهنا و بین 3 تا 5 متر ارتفاع دارد. این صفحه با لاشه سنگ های بزرگ که حداقل یکی از سطوح آن صاف بوده ساخته شده است و نمای آن با ملاط گچ پوشیده شده که جز در برخی از سطوح پائین دیوارنشانی از آن نمانده است.                                                        
تصویری از معبد آناهیتا  کنگاور ،بر روی صفحه ای چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته است.
معبد آناهیتا به صورت کاخهای بزرگ پرسپولیس دارای ستونهای بلند و قطوری است .
این ستون ها کوتاه و قطورند. بلندی هر ستون که شامل پایه، ساقه و سرستون می باشند 54/3 متر و قطر هر یک از ساقه ستون ها که استوانه ای شکل می باشند 144 سانتی متر است

این آتشکده با پلکانی همچون پلکان مرتب و حساب شده پرسپولیس که از دو طرف انسان را به طرف کاخ هدایت میکند ساخته شده است و دقیقا همچون تخت جمشید بنا گشته است  پلکانی کوتاه – مرتب – سنگهای تراشیده سیاه رنگ با زیبایی خاص هنر ایرانی .
معبد آناهیتا در6/4 هکتار وسعت توسط موبدان در زمان شاهنشاهی اشکانی بنا گشت تا خداوند بزرگ اهورامزدا را پرستش کنند که آتش تنها نماد قدرت اهورامزدا بود .
مجموعه کاخهای معبد که به صورت چند طبقه روی هم قرار داشته هم اکنون ویران گشته است و تنها آثار کمی از آن به جای مانده است . در بدو یورش سپاه اسلام به ایران به بهانه گسترش اسلام همه ابنیه های باستانی و با شکوه ایرانی در هم کوبیده شد و به جای آن مساجد و امامزاده ها ساخته شد.

 در مورد کارکرد این بنا در میان محققین اختلاف نظرهایی وجود دارد.
بطوریکه عده ای از نویسندگان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند.
ولی برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته های مورخین ایرانی و عرب سده سوم هجری به بعد کارکرد این بنا را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده اند. از نظر زمان ساخت نیز عده ای این بنا را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم پپیش از میلاد نسبت داده اند، عده دیگر آن را به سده یکم پیش از میلاد و برخی آنرا به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد ولی مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا آنرا کاخ ناتمامی از خسروپرویز در اواخر دوره ساسانی می داند.
این معبد مقدس هم در زمان اشکانیان و هم در زمان ساسانیان مورد احترام و ارزش خاصی بود و میتوان گفت که پس از آتشکده بزرگ آذرگشنسب معبد آناهیتا بزرگترین بنای مذهبی ایران بوده است . سنگ تراشی ستونهای این معبد زیبایی شگفت انگیزی دارد که هنوز سالم مانده است .